„Мозокот бара ново знаење“: Докторот објаснува кога најдобро се сеќаваме и кога започнува деменцијата
Губењето на независноста и развојот на деменција се најголемите стравови во староста. Се проценува дека до 2050 година ќе има приближно 200 милиони пациенти со јасно дефинирана дијагноза. Што укажуваат на првите знаци на деменција, како да ги препознаете, кога да побарате и да обезбедите медицинска помош и кои се сигналите што ги испраќа телото, проф. д-р Бранко Ѓуровиќ, неврохирург и клинички неврофизиолог.
Најчесто започнува со губење на меморијата, особено на неодамнешните настани и јасно сеќавање на настани од минатото. Потоа започнуваат проблеми со логичкото размислување, донесувањето одлуки, тешкотиите во наоѓањето на вистинскиот збор.
Подоцна, луѓето со деменција го напуштаат домот, но не можат да се вратат. Тешкотии во извршувањето на секојдневните активности, проблеми со парите, плаќање сметки или извршување на некои вообичаени задачи, како што се готвење ручек, одење на шопинг, чистење на куќата.
Овие симптоми одговараат на клиничката слика на најчестата форма на деменција, Алцхајмеровата болест, која опфаќа 60 до 70 проценти од пациентите со деменција, а како што вели проф. д-р Бранко Ѓуровиќ, треба да се има предвид дека станува збор само за оние пациенти кои се водат во медицинската документација, но дека бројот е значително поголем.
„Освен Алцхајмеровата деменција, имаме и други видови на деменција кои не започнуваат веднаш со процесот на заборавање, прво краткорочно, а потоа во понатамошниот тек на долгорочно губење на меморијата. Постои и фронтотемпорална деменција, која јавно се поврзува со актерот Брус Вилис, која не започнува со процесот на заборавање, туку со проблеми со говорната комуникација, како што објави неговата сопруга во 2022 година“, изјави професорот за РТС.
Во случај на фронтотемпорална деменција, комплетната клиничка слика се појавува дури во подоцнежниот живот.
Деменција со тела на Леви
Деменцијата со Луи телца (ЛБД) е прогресивна невродегенеративна болест обележана со акумулација на протеински наслаги (Луи телца) во мозокот, предизвикувајќи губење на меморијата, промени во однесувањето, когнитивни флуктуации, визуелни халуцинации и паркинсонизам, и често се погрешно дијагностицира како Алцхајмерова или Паркинсонова болест.
„Друг познат актер, Робин Вилијамс, кој почина во 2014 година. Неговиот клинички тек беше исклучително брз од почетокот на симптомите до конечниот исход. Најдобрите американски невролози поставија иста дијагноза – Паркинсонова болест. Никој не помисли на деменција. Дури на обдукцијата беше забележано дека станува збор за овој вид деменција“, објаснува професорот.
Први знаци на деменција
Кога станува збор за самиот процес на заборавање, ако се сетиме на нешто што сме го заборавиле во рок од 24 часа, експертите кои се занимаваат со овој проблем велат дека тоа не е проблем, но ако не можеме да се сетиме ниту по 24 часа, тогаш е можно таквите пациенти да се во неволја, истакнува гостинот на Утринската програма.
Професорот Ѓуровиќ објаснува дека сите овие процеси на развој на деменција се поврзани со две мали мозочни формации – хипокампусот и амигдалата.
„Тие се наоѓаат во длабочината на темпоралниот лобус. Хипокампусот е центар за краткорочна меморија, центар за просторна ориентација и за контрола на ефектите од хроничен стрес. Другиот, амигдалата, се наоѓа веднаш до хипокампусот и го претставува центарот за емоции“, објаснува професорот.
„Кога најдобро се сеќаваме? Па, кога се случуваат некои настани што имаат одлична емоционална обоеност. Значи, амигдалата реагира прва, која потоа го пренесува тој емоционален полнеж на хипокампусот. Хипокампусот практично понатаму ја пренесува таа краткорочна меморија во одредени центри за долгорочна меморија.“
Моторна слабост
Една од последните фази на деменција, пред конечниот исход, е моторната слабост, вели д-р Ѓуровиќ. Губење на меморијата, проблеми со говорната комуникација, проблеми со визуелното просторно планирање и перцепцијата и конечно моторна слабост.
Самата деменција е голема група на невродегенеративни заболувања на мозокот каде што има губење на неврони, нервни клетки и потпорни клетки – микроглија. Секој ден, секој од нас нормално губи околу 85.000 неврони. Секој ден, во нашиот мозок се создаваат приближно 1.400 неврони, поточно во хипокампусот.
Што го поддржува создавањето на нови неврони и нови врски меѓу нервните клетки во хипокампусот?
- Физичка активност.
- Ментална активност – учење нови вештини и стекнување нови знаења.
„Многумина се фалат со редовно решавање крстозборки. Тоа е добро, но тоа е рутинска постапка. Мозокот, односно хипокампусот, бара ново знаење, а не она што е дневна рутина и што се повторува ден за ден“, нагласува д-р Ѓуровиќ.
Потребно е да се биде физички и ментално активен во исто време и да се одржуваат социјални контакти со цел да се создаде нова мрежа на неврони.
Превенција и забавување на деменцијата
Превенцијата, забавувањето, евентуалната појава на одреден вид деменција, во подоцнежниот живот, започнува од најмладите стапала, истакнува професорот.
„Се започнува со здрав начин на исхрана, со дневна рутина во форма на физичка активност, со добар и квалитетен сон, ноќен сон, особено најдлабоката, REM фаза пред будењето. Некој што се буди помеѓу четири и пол и шест и пол, има висок ризик да ја изгуби таа најквалитетна фаза од ноќниот сон“, објаснува д-р Ѓуровиќ.
Најчеста форма на деменција е Алцхајмеровата болест, а на второ место е васкуларната деменција, која е последица на неодржување на кардиоваскуларното здравје – хипертензија, зголемена количина на масти во крвта, зголемена концентрација на шеќер итн.
„Во последниве години се развиени одредени биомаркери во крвта, односно се дозираат, што ни дава предвидување дека таквите пациенти кои имаат зголемена концентрација на овие одредени супстанции во крвта, може да добијат деменција за 10-15 години. Значи, таа превентивна активност треба да се концентрира на нив.“
Поентата е, проф. д-р Бранко Ѓуровиќ на крајот од своето гостување во Утринската програма, дека секој од нас треба да направи што може и да се придржува до трите основни столба на превентивната медицина што ја намалуваат веројатноста за појава на одреден вид деменција.
